Maele a Basotho
Ithute maele le maelana a Basotho. Sesotho ke puo e monate 'me re lokela re e rate, re e tsebe re be re e nepe, haholo ha re ka e hlompha.
Ho hloka sefuba: ho hloka sephiri; ho hloleha ho pata lekunutu.
Ho hloka tsebe: ho se mamele; ho se utloe hoa ngoana ka ho bonts'a ho seba.
Ho ba khomo ea boroko: motho ea botsoa haholo. Sekhoba.
Motsoalle oa hlooho ea khomo: motho eo emong anang le kamano e ntle haholo ea bokhotsi.
Ho ja masapo a hlooho: ho nahanisa se boletsoeng. Ho nahana haholo ka boemo bo itseng. Ho nahana ka ho batla tharolloa ea bothata bo itseng.
Ho ngamola hlooho: ho ts'oenya haholo.
Ho luma hlooho: ho tsieleha kapa ho se tsebe se tlamehang ho etsoa; hothibana litsebe.
Ho li hlaba malotsana: ho elellisoa; ho hlokomelisa; ho eletsa; ho hlaha leseling; ho fa maele kapa maelana; ho bonts'a kapa ho hlalosetsa ka botlalo.
Hlathe e lelekisa tsebe: ponahalo ea ho thaba kapa ho bonts'a ho khotsofala ha ho etsahala ketso e itseng.
Ho busa sefahleho: ho bonts'a ho halefa ka ho sosobanya ts'obotsi ea sefahleho; ho khena haholo.
Ho hlatsoa motho qati: ho thabisa haholo; ho nyakallisa; ho thabisa.
Ho hloaea tsebe: ho mamelisa ka thata
Mathata a hloele manolo holimo: ho boima hofeta kamoo ho neng ho lebeletsoe kateng. Ha ho bonolo ho ea ka tsela eo eneng e nahannoe.
Ho hlohlonts'a litsebe: ho etsa liphoso puong; ho bua puo tse sa lokang; ho bua puo tse nang le litlhapa.
Ho kolla nts'i hanong: ho sotleha kapa ho fumaneha haholo.
Ho hapa pelo: ho khahla kapa khahloa ke motho emong.
Ho hata motho lirethe: ho potlakisa emong; ho etsa hore motho a phakise ho etsa ketso e itseng.
Ho hata koekoe: ho tsamaea butle ka ho ikonka le ho sasanka.
Ho hata kosene: ho tsamaea kapa ho tloha sebakeng.
Ho hatisoa kosene: ho lelekoa kapa ho nts'oa mokhatlong kapa tsebeletsong; ho tebeloa.
Ho alima litsebe: ho kopa ho mameloa.
Ho aha ka ts'iba tsa emong: ho sebelisa bohlale, leano, leqheka kapa kakanyo ea motho emong ho phethahatsa morero oa hao.
Ho aha serobe phiri e se e jele: ho etsa ketso e itseng nako e se e tsamaile ebile ho se ho senyehile. Ho elelloa boemo bo itseng ba bohlokoa ho se ho se na thuso. Ho elelloa khale.
Nonyana kahlamela (ahlamela) 'molai: Motho ea sa lemoheng batho batla mo nts'a kotsi ka baka la bothoto boo a nang le bona.
Ha tali e ants'a: mots'ehare o moholo; ha ra mpa ea mots'ehare.
Ha e ants'e ka mokukutoana 'ma eona a le teng: ho keke hoa hlalosoa seo monga taba a ka se hlalosang a le sio; ho keke hoa botsoa motho ea sa tsebeng boemo ba litaba ntle le ho botsa ea li tsebang ka botlalo. Ho batla likarabo tse nepahetseng ho ea nang le likarabo.
Ho anya leleme: ho nonya maikutlo; ho batla taba ka ho botsa potso e itseng.
Ho ba le pelo: ho ba le bokhoni ba ho mamella se sa mamelloeng.
Ho ba sebete: ho ba ntle le letsoalo kapa ts'abo ea ho etsa se itseng; ho hloka letsoalo ka botlalo.
Ho ba le serethe: ho ba le nyatsi; ho ba le moqekoa.
Ho ba tsebetutu: ho se utloe litsebeng.
Metsotso e jele babeli/ ha metsotso e ntse e ja babeli: nako e ile; nako e tsamaile haholo; nako e se e re sihile haholo.
Le pele li na le baji: moo o eang teng o tla fumana ba bohlale hofeta oena. Ho qhekanyetsoa ke babang pele.
Ho checha hoa ramo ha se ho baleha: ho ea morao hoa motho ha se ho ja fats'e kapa ho baleha empa ke ho nka matla; ho khoechella morao ke ho nka matla kapa ho itokisa.
Bana ba khoale ba bitsana ka mololi: moferefereng le bothateng bobong le bobong bana ba motho ba batlana 'me ba thusane.
Ho beha pelo sekotlolong: ho se potlakele tebello e itseng; ho ba le mamello ea se ts'episitsoeng le ha se nka nako ho phethahala.
Ho beha ka mosing: ho ba boemong bo bakang mathata 'moho le ho se ts'ireletsehe; ho ba maemong a ka bakang kotsi.
Ho beha matsoho: ho hlohonolofatsa ka ho thetsa ka liatla kapa seatla holima hlooho.
Lia bela lia hloeba, makhulo ho psha a matala: motho ho tsofala le ho khathala ea neng a le motle, matla, mafolofolo ebile a tumme haholo 'me aqetelle a tsofetse, a le mobe ebile a hloka matla le botle.
Ho betoa ke pelo: ho khena kapa ho halefa hofeta tekano.
Lets'oele le beta poho: ho sebetsa 'moho ho fana ka matla a ho qeta mosebetsi kapele; kopanelo ea mosebetsi e potlakisa qeto ea ona.
Ho beta pelo: ho ikhothatsa ka mora mahlomola kapa mathata.
Ho thethesa bohali: puisano e mabapi le tumellano ea likhomo kapa tefo e amanang le nyalo la moroetsana ke mohlankana.
Ho hlabisa bohali: mokete oa lenyalo ka mora hore monyali a qete tefello (bohali) ho ba ha bo monyaluoa, oo ho ona ho hlajoang khomo 'me ba bo mosali le monna 'moho le bamemuoa ba keteke ka ho etsa liketso tse amanang le keteko eo.
'M'a ngoana o ts'oara thipa ka bohaleng: motsoali e mots'ehali oa motho o ts'ireletsa ngoana oa hae ka tsela tsohle tseo anang le tsona le ha ho le thata joang.
Sethoto ke lefa la ba bohlale: motho ea hlokang bohlale o nkeloa leruo kapa tse ntle tseo a nang le tsona ke ba hlalefileng.
Selepe sa bohoeng se ratha se iname: mokhoenyana o thusa ka tsohle tseo anang le tsona moo a nyetseng teng ho sa tsotellehe boima ba seo a tlamehang ho se etsa.
Le sele ebile le sele le bohoeng ba ntja: ha ho ponahalo ea maru hohle leholimong kapa sepakapakeng.
Masene ha se boi: bohlale ha se bokoala.
Boipabatso ha bo tsoele molemo: ho ithorisa ha ho thuse letho.
Ho boka likhomo: ho lumelisa.
Mpa ts'ehla ha e bolaee: ha feela motho a jele a khots'e, tseling ha li hlokahale.
Ha hona khomo ea boroko: ha ho motho ea lumelletsoeng ho ja feela ntle le ho sebetsa; o keke o fuoa feela ntle le ho sebetsa.
Ho latola bosehla: ho hana ka botlalo; ho hana nyenyenye.
Botsoa ha bo jeloe: ho tsoafa ho sebetsa kapa ho ts'oara ka thata ha ho lefe letho.
Moloi ha a mele boea: motho e mobe oa boits'oaro bo fohlahetseng ha a bonoe ka mats'oao a ikhethang.
Ho bua ha se ho phetha: ea tsebang ho bua ha se ea khonang ho phethahatsa seo a se bolelang. Kheleke ha se mophethi oa seo a se bolelang.
Ho bua ka pelo: ho nahana ka thata; ho solla hoa menahano.
Ho buela nonyana mollong: ho senya litaba kapa ho nts'a sephiri pele ho nako.
Ho bula litsebe: ho mamela hantle ka ho batla ho utloisisa.
Ho busa pelo: ho khutlisa thabo ka mora ho khena ho hoholo.
Khalapa li a buseletsana: Motho ea kileng a etsoa hantle ke emong le eena o etsa joalo. Ho etsetsana botle; boemo ba batho ba etsetsanang tse ntle ka ho khutlisetsana botle 'moho.
Ho busetsa molamu sefateng: ho iphetetsa kapa ho etsa se entsoeng ho oena ho moetsi.
Ha o cha o cheche: ebang ha o oa khotsofala o tlameha ho tloha sebakeng; ebang o oa belaela o tlameha ho sutha, o suthele ba lumellanang le se buuoang.
Bo ts'oloa bo chesa, bo tsohe bo folile: maikutlo a khalefo a kokobela ha nako e ntse e tsamaea.
Ho ba phateng tse chesang: ho kula haholo ka tsela eo mokuli a hlolehang ho tsoha moalong, moo a robetseng teng.
Ho liela likhala: ho qetella taba; ho akaretsa se boleloang; ho hlalosa ka ho phethela puo.
Ho liha litsebe: ho bonts'a bothoto bo boholo.
Ho ipha limenyane: ho baleha ka ho nyamela.
Ho kena litaba ka sehlotho: ho ba litabeng tse sa o ameng ebile o sa mengoa.
Tse sa jeseng litheohelang: litaba kapa liketsahalo tse mpe ebile li sa utloise monate.
Ho luba thankha: ho kopakopanya maemo a lintho ka lebaka la pherekano.
Ho lubisa thankha: ho kopakopanya maikutlo a emong ka ho ferekanya kelello.
Ho lula sebeteng: ho tena ha bohloko.
Ho lumella pelo: ho etsa ntho e sa lokang.
Ho elisa sefahleho: ho bonts'a thabo ka ho khanya hoa ts'obotsi; ho bonts'a nyakallo ka ho phuthulla sefahleho.
Ho ema le monna oa mateneng: hoba mathateng a maholo; ho tsieleha; ho se khone ho rarolla mathata; ho thatafalloa.
Ho ema ka lits'ets'ekoane: ho ba le 'mele o motle, o otlolohileng, o molelele hantle.
Ho aha ka ts'iba tsa emong: ho sebelisa bohlale, leano, leqheka kapa kakanyo ea motho emong ho phethahatsa morero oa hao.
Pitsa ho fahoa e belang: motho ea liehang ho nyala kharebe o tla rakoa 'me mohlankana emong a mo nyale pele. Mosetsana ea tsilatsilang a ka rakoa ke babang 'me ba qetelle ba nkile mohlankana oa hae.
Ho fahla 'muso ka lehlabathe: ho khents'a; ho koatisa; ho utloisa bohloko bo boholo; ho sithabetsa pelo; ho hlabehisa; ho khopisa; ho hlokofatsa maikutlo.
Le fahloa le shebile: motho a ka etsa phoso a bona kapa a shebile empa a sa e etse ka boomo.
Ho kopana le pela li falla: ho tobana le se sa lebelloang haholo se sebe; ho ba maemong a ho hlaseloa ntle le tebello kapa boikemisetso; ho bonts'oa se sa lebelloang.
'Mesa mohloane ha a fanye: motho ea lebeletseng ketso e itseng ea bohlokoa eo a sa tlamehang ho etsa phoso, hohang.
Ho fatela morao joalo ka khoho: ho sebetsa ntle le tema. Ho etsa ntho e hlokang thuso.
Ha ho tsuonyana phatela (fatela) 'ngoe: bophelong motho kamong o tlameha ho ipatlela tse hlokahalang bophelong ntle le ho ts'epa babang.
Ha se mara ha se ho fela: ha se ho fela kapa qetello ea ketsahalo kapa ketso e itseng.
Ho fela pelo: ho halefa haholo; ho khena kapelenyana.
Se sa feleng se a hlola: ha ho ketsahalo, boemo kapa ntho e hlokang pheletso.
Ho ferola libete: ho beha maikutlong a mabe a bakang boikutlo kapa maikutlo a mabe a 'mele kapa kelello.
Meno masoeu maloma a folisa: motho ea ts'ehang empa a le kotsi khahlanong le eo a ts'ehang le eena; lehlabaphio.
Ho tsoa ka nts'oe li sa fohloa: ho tloha sebakeng ka tsela e hlokang monate; ho tsamaea ho se monate.
Tlhapi folofela leraba hobane metsi a pshele o a bona: tlohela ho tletleba hobane baheno ba hlahetsoe ke kotsi kapa ba shoele o ba bona.
Ho fora litsebe: ho baleha ka letsoalo le leholo.
Mosha ha o fula oa qamaka: motho o tlameha ho elahloko ha a etsa eng kapa eng.
Ha a li halikela ho li ja: o etsa ntho tse sa tloaelehang kapa tsa motho ea sa phelang hantle.
Monyala-ka-peli o nyala oa hae: motho le ha e le mofutsana joang, o nts'a bonyane boo a nang le bona ho nyala eo a mo ratang.
Conclusion
Re ithutile ka maele le maelana a Basotho, ra ithuta le tlhloso ea ona. Ha re matlafatseng puo ea rona ea sesotho ka maele ana, re bue puo e manoni e nang le tlotlontsoe.
Reference (mohloli):
MADIELA, C 2010, MAELE LE MAELANA A BASOTHO NGOAHAKETE WA 2000 (A-Z) (BASOTHO PROVERBS AND IDIOMS IN THE NEW MILLENNIUM: A TO Z).